Çağımızdaki, otomatik çalışan sistemlerin ataları olan, su robotlarını icat eden bir Türk bilim adamını tarihin sayfalarından günümüze taşıyoruz.

CİZRELİ EB-ÜL-İZ – El Cezeri

https://play.google.com/store/books/details?id=dLdxDAAAQBAJ

Bu bilim adamı çağımızdan yüzlerce yıl önce keskin zekası ile elektrik kullanmadan sadece su ve mekanik parçalarla çalışan makineler yapmış ve günlük hayata geçirmişti.

Adı Cizreli Eb-ül-İz olan bu mucit bundan 800 küsur yıl önce 1100-1200 yıllarında yaşadı. Selçuk Türkleri zamanından bahsediyoruz. Bu inanılmaz öykünün tek kanıtı yüzyıllara dayanmış ve müthiş icatların resimleriyle dolu orijinal kitabın el yazması kopyaları. Her zamanki gibi biz kendi bilim adamımızı tanımazken yurtdışında bilimsel kürsülerde ve tüm bilgisayar / sibernetik kitaplarında su mekaniği referanslarda yer alıyor.

Tarih bize neler söylüyor? Artukoğulları Güneydoğu Anadoluyu fethederler. Şimdiki Mardin , Cizre’de buluşlar yapan Abdülaziz İsmail bin Razzaz başkent Diyarbakır’a çağrılır. Yirmi beş yıl boyunca üretir ve üretir.

Hükümdarların büyük takdirini toplar ve hükümdar (Eb’ül Feth Mahmut İbn-i Mahmet İbn-i Karaaslan. Ne uzun isim değil mi?-) tarafından bu kitabı yazmakla görevlendirilir. Verimli hayatının büyük başarılarına karşın son derece alçakgönüllü bir üslubu olan Eb-ül-iz 1183 yılında başlayıp 25 yıl süren icatlar kataloğunu o zamanlar resmi dil olan Arapça ile yazar.

Bu kitabın üç nüshası kütüphanelerimizde 800 yıl durur ama bir kişi çıkıp uygulayıp Teknoloji çağına hem bizim hem dünyanın belki 500 yıl önce girmesini sağlayamaz. Geçte olsa Avrupalılar tarafından yinede bizden önce keşfedilir. Otomatik Makineler tarihinde “Çağın Doruğuna Erişmiş Büyük Mühendis İbni Razzaz Cesari adıyla saygıyla anılır.

Neden buluşları bu kadar önemlidir? İlk olarak mekanizmalar zamanının çok ötesindedirler. Enerji kaynağı , yönetim mekanizması ve feedback (geribesleme) sistemlerinin tümünün su, buhar gücü ve havanın itiş gücü ile yapılmış olması mucize gibidir. Üstelik tüm buluşlar insanımsı , estetik değerlere sahiptir.

Ayrıca buluşları hayal ürünü değildir. Alman Profesörü Widemann tarafından tekrar üretilip çalıştırılmışlardır. (Erlangen Üniversitesi)

Çağın Harika Bilgini ( Bedi-ül Zaman Abdulaziz İbn-i al-Razzaz al Cesari. evet bu eski isimler gerçekten çook uzun) lakaplı Eb-ül-iz ‘in kitabının kendisi kayıptır ama kopyaları, Topkapı Sarayı Üçüncü Ahmet Kütüphanesi (iki elyazması) ile Ayasofya Kütüphanesinde bulunur. (66 sayfası neyin değerli olduğunu anlayanlar tarafından çalınmış olarak)

Daha sonra Kültür Bakanlığı bu kopyadan “Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap” adında 3000 adet tıpkıbasım kitap basmıştır. (ISBN 975-17-0698-X Kültür Bakanlığı – 1990). Kitabın Türkçe çevirisi maalesef bulunmamaktadır. Lütfen hepimiz bunu Kültür Bakanlığı’ndan isteyelim birer e-mail göndererek dikkatlerini çekelim.

Şimdi lafı daha fazla uzatmadan sizi kitabın çizimleri ve açıklamaları ile başbaşa bırakıyoruz.

OLAĞANÜSTÜ MEKANİK ARAÇLARIN BİLGİSİ HAKKINDA KİTAP *
CİZRELİ EB-ÜL-İZ

E Kitap olarak

https://play.google.com/store/books/details?id=dLdxDAAAQBAJ 

* Arapça orijinal ismi; Kitab-ül Camii Beyn-el ilmi vel-amel En Nafi-i fi Sınaat-il hiyel –
İngilizcesi çeviri ismi; Al Jazari’s Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices

Kaynakça ve Teşekkür :

---

Sayın Prof. Dr. Toygar AKMAN’a sibernetik araştırmaları ve bu büyük bilim adamımızı bizlere tekrar tanıttığı için teşekkür ederiz.

• 800 Yıl Önce Robotlar Yapan İlk Türk Sibernetik Bilgini Cizreli Eb-ül-iz. ( Toygar AKMAN / ECA Kültür Yayını)
• Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap. (ISBN 975-17-0698-X Kültür Bakanlığı – 1990)
• Bilim ve Teknik Dergisi ( Sayı:265 )